De eerste kraakactie van een Amsterdamse woning vond zeer waarschijnlijk plaats vanuit een mengeling van idealisme, protest en gerechtvaardigd eigenbelang. En zover ik weet, leidde Provo in ‘67/’68 de eerste kraakacties, bijvoorbeeld voor een Surinaams gezin. Provo leverde deze familie een aardige woning op de Nieuwmarkt.

Zes/zeven jaar later waren er kraakacties in de Bijlmer, in de flat Gliphoeve. Ze werden aangevoerd door Just Maatrijk, een maatschappelijk werker in dienst van de Surinaamse welzijnsinstelling stichting Interim Beheer. Just woonde zelf in Gliphoeve, in de binnenstraat, met een Nederlandse dame.

Op dit moment is er in de Bijlmer een buiten expositie met metersgrote foto’s op palen, die morgen 15 juli officieel geopend wordt, in het eerste weekend van het Kwaku Festival. Het onderwerp is 50 jaar Bijlmer. De belangrijkste foto, op deze buitenexpo, althans volgens een der samenstellers, houdt verband met die kraakactie. Je ziet protesterende mensen in wat het Bijlmerhuis was op het Aanloopcentrum en waar dichtbij, op 25 november 1975 voor het eerst de nationale, Surinaamse vlag werd gehesen. Suriname verkreeg toen zijn onafhankelijkheid en de daarvoor vertrokken Surinamer in Nederland woonde vrijwillig en gedwongen deels in Amsterdamse pensions en mocht de Bijlmer niet meer in, hoewel daar leegstand was. Het kabinet Den Uyl dat de onafhankelijkheid van de oude kolonie geregeld had, had vooral gehoopt dat zijn inwoners daar bleven, maar dat deden ze dus niet. En het Amsterdamse gemeentebestuur olv PvdA-er Han Lammers en de woningbouwcorporaties van de Bijlmer wensten niet meer dan dat maximaal 30% van zijn huurders uit Surinamers en Antillianen bestond.

Er kwam dus oorlog, toen Ons Belang, de beheerder van Gliphoeve, zijn leegstand trachtte te bestrijden met het toelaten van meer Surinamers dan die 30%, die hopeloos op zoek waren naar een woning. En toen begon het kraken. En wat jaren later, in 1977, gaf Amsterdam elk verzet op, want was een reden: je kan ze beter een lege, geld kostende Bijlmerwoning verhuren dan ze in een pension te stoppen, want dat maakt ons verlies nog veel groter. De gemeente betaalde immers alle kosten die zo’n pension, een uitbuiter, in rekening bracht. René Grotendorst, directeur van Nieuw Amsterdam, de nieuwe corporatie die vanaf 1983 bijna de gehele Bijlmer overnam, concludeerde later: als de woningnood in Amsterdam de Surinamers niet naar de Bijlmer had gejaagd, hadden we eerder kunnen slopen.

Helaas wordt deze waarheid niet verteld door Guilly Koster, die bij de geëxposeerde foto op de paal een verhaal mocht schrijven. Hij maakt er een Surinaams helden epos van en schrijft: “De Bijlmer is zwart geworden door het protest van mensen als Just Maatrijk. Hij kon de erbarmelijke omstandigheden waar Surinamers in woonden in pensions niet meer aanzien.”

Zo kan je het dus ook interpreteren, maar hij had beter een bedankje kunnen sturen naar de PvdA en de leegstand. En de les is: geschiedenis is altijd een belangenstrijd en foto’s vertellen nooit het ware verhaal. Foto’s zijn meestal vooral dienstbaar, net zoals verhalen.

De foto’s: op de protestfoto zien we op de eerste rijen o.a. Toon Borst, een opbouwwerker en nu muntenman (met donker brilmontuur en baard) en meer naar rechts Orlando Lont (met grote zonnebril), die al begin ‘70 een leegstand gebouwtje op het Aanloopcentrum kraakte en daar zijn eigen jongerenclubje, Jongeren Overleg Bijlmer (JOB), een plaats gaf. De andere foto is een woning in Gliphoeve, midden jaren ‘70.